एचआईभी संक्रमित व्यक्तिले कति समयसम्म बाँच्न सक्छन्?

एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको जीवन प्रतिक्षा पछिल्ला दशकहरूमा उल्लेखनीय रूपमा सुधार भएको छ। एन्टिरेटरोभाइरल थेरापी (ART) को प्रगतिका कारण, एचआईभीको निदान भएका धेरैजसो व्यक्तिहरू अहिले लामो र सन्तोषजनक जीवन बाँच्न सक्ने भएका छन्।

१९८० को दशकमा एचआईभी/एड्सको सुरुवात हुँदा यो घातक रोग मानिन्थ्यो। तर आजको अवस्थामा, एचआईभीलाई नियमित उपचारका साथ एक दीर्घकालीन प्रबन्ध गर्न सकिने रोगको रूपमा हेर्ने गरिन्छ।

नेपालमा हाल ३०,३०० जना व्यक्तिहरुमा एचआईभी संक्रमित रहेको अनुमान छ ।२४,७९३ (८७%) ले 'एआरटी' सेवन गरी उपचार गराइरहेका छन् । जुन २०१५ मा उपचारमा रहेका संक्रमितको तुलनामा दोब्बर हो ।

यौन पेसाकर्मी, यौनकर्मीकहाँ जाने ग्राहक, सुई प्रयोग गर्ने लागूऔषध प्रयोगकर्ता, समलिंगी तथा तेस्रोलिंगीहरु, वैदेशिक रोजगारीमा गएका कामदार तथा संक्रमितका पार्टरन अहिले पनि एचआईभी संक्रमणको जोखिममा छन्।

नेपालमा एचआईभी संक्रमणको मुख्य कारण असुरक्षित यौन सम्पर्कका कारणले हुने गरेको छ जस्मा ६८% प्रतिशत हेटेरोसेक्सुअल (Heterosexual) माध्यम रहेको छ।

सरकारले एचआईभी संक्रमितका लागि ६३ जिल्लामा ९२ वटा एआरटी केन्द्रबाट निःशुल्क औषधि तथा अन्य उपचारको व्यवस्था गरेको छ ।

उपचारसहित र उपचारबिना जीवन प्रतिक्षा

उपचारसहित
नियमित ART को प्रयोगले एचआईभी व्यवस्थापनमा क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याएको छ। २०२२ मा युरोप र उत्तर अमेरिकामा २,००,००० व्यक्तिहरूको अध्ययनले देखाएको छ कि उच्च CD4 सेल स्तर भएका र उपचार निरन्तर गरिरहेका व्यक्तिहरूको जीवन प्रतिक्षा सामान्य जस्तै छ। CD4 सेलहरू प्रतिरक्षा प्रणालीका महत्त्वपूर्ण अंश हुन्, र यसको उच्च स्तरले राम्रो प्रतिरक्षा प्रणालीको संकेत गर्दछ।

तर, कम CD4 स्तर भएका व्यक्तिहरूको जीवन प्रतिक्षा सामान्य व्यक्तिको तुलनामा ३० वर्षसम्म कम हुने देखिएको छ। यो ढिलो निदान, उपचारको रुकावट, वा प्रभावकारी उपचारको अभावको कारणले हुन सक्छ। यसले प्रारम्भिक निदान, नियमित उपचार, र भाइरल लोडको निगरानीको महत्त्वलाई उजागर गर्दछ।

उपचारबिना
उपचारको अभावमा, एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको जीवन प्रतिक्षा उल्लेखनीय रूपमा कम हुन्छ। ART बिना, एचआईभी एड्समा परिवर्तन भएर औसत ३ वर्ष मात्र बाँच्छन्। महामारीको सुरुवातका दिनहरूमा, प्रभावकारी उपचारको अभावमा धेरैजसो व्यक्तिहरू १–२ वर्षमै मृत्युको सामना गर्नुपर्थ्यो।

एचआईभी उपचारमा भएको प्रगति

एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको जीवन प्रतिक्षा सुधारमा ART को विकास मुख्य भूमिका खेलिरहेको छ:

• १९८०–१९९०: उपचार एकल औषधिबाट सुरु भयो।
• २०००–आज: तीन वा बढी औषधि प्रयोग गरी विभिन्न तरिकाबाट एचआईभीलाई लक्ष्य गर्ने संयोजन ART अब मानक भएको छ।

आधुनिक ART ले मात्र जीवन लम्ब्याउने होइन, भाइरल लोडलाई यति कम गर्दछ कि यो पहिचान गर्न नसकिने हुन्छ। यसले यौन सम्पर्कद्वारा संक्रमणको जोखिमलाई शून्य बनाउँछ र अन्य संक्रमण जोखिमलाई पनि धेरै कम गर्दछ।

एचआईभीसँग सम्बन्धित जटिलताहरूको व्यवस्थापन

उपचारका बाबजुद पनि एचआईभीले स्वास्थ्यमा चुनौती दिन सक्छ। यसमा समावेश छन्:

• संक्रमणहरू: अवसरवादी संक्रमण र शरीरभित्र सुतेका भाइरसहरूको पुनर्सक्रियता।
• दीर्घकालीन अवस्थाहरू: लामो समयसम्म एचआईभी संक्रमण र ART को प्रयोगले हृदय रोग, मिर्गौला समस्या, र अस्थिको दुर्बलता निम्त्याउन सक्छ।
• औषधिको साइड इफेक्टहरू: आधुनिक औषधिहरू सजिलै सहन सकिन्छ, तर थकान, वाकवाकी, र अनिद्राजस्ता प्रभाव हुन सक्छ।

यी जटिलताहरूलाई व्यवस्थापन गर्न स्वास्थ्यकर्मीहरूसँग मिलेर काम गर्नुपर्छ।

एचआईभीसँग बुढ्यौलीको सामना

ART को प्रयोगले एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको आयु बढाएको छ, जसले गर्दा उनीहरू अहिले सामान्य जनसंख्याजस्तै उमेरसँग सम्बन्धित समस्याहरूको सामना गर्न थालेका छन्। तर, एचआईभी र यसको उपचारका कारण दीर्घकालीन सूजनले निम्न अवस्थाहरू उत्पन्न गर्न सक्छ:

• हृदय रोग
• मधुमेह
• क्यान्सर
• एचआईभीसँग सम्बन्धित न्युरोकोग्निटिभ डिसअर्डर (HAND)

स्वास्थ्यको निरन्तर निगरानीले वृद्धावस्थामा पनि एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको जीवनस्तर सुधार गर्न सहयोग गर्दछ।

संक्षेप: उज्यालो भविष्य

एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरूको भविष्य पछिल्ला दशकहरूमा परिवर्तन भएको छ। समयमै निदान, नियमित ART, र उचित उपचारका साथ, एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरू लामो, सन्तोषजनक जीवन बाँच्न सक्छन्।
हालैको औषधिले स्वास्थ्य रक्षा गर्नुका साथै संक्रमणको जोखिम पनि कम गर्दछ।

एचआईभीसँगको जीवन अब सजाय होइन, यो लचिलोपन, हेरचाह, र आशाको यात्रा हो। उपचारमा दृढ रहेर, स्वास्थ्यकर्मीहरूसँग मिलेर काम गरेर, एचआईभी संक्रमित व्यक्तिहरू समाजमा अर्थपूर्ण योगदान दिन सक्षम छन्।